/Zamknieta historia chelmskiej Szkoly Technicznej.djvu

			ROCZNIK CHE�?MSKI
TOM !0
Franciszek Swistowski
Zamknięta historia
CHE�?MSKIEJ SZKO�?Y TECHNICZNEJ
„Pamięć maluje przeszłe lata”
Leopold Staff „ZwaJciemnej rzeki”
Najstarsza szkoła techniczna Chełmszczyzny w roku 2006 zakończyła swoją
działalność dydaktyczno-wychowawczą. W ciągu 128 lat pracy jej mury opuści¬
ło ponad siedem tysięcy wychowanków, rozsianych dziś po całej Polsce. Spo¬
tyka się ich również poza granicami kraju; Stany Zjednoczone Ameryki, Au¬
stralia, Niemcy, Anglia, Węgry, Rosja, Ukraina, Dania, Belgia, Hiszpania,
Francja, Włochy, Norwegia, Szwecja, Kanada i inne. Jej absolwenci pełnili i
pełnią poważne funkcje w agendach rządowych, parlamencie, przemyśle, służ¬
bach mundurowych, nauce i oświacie, a nawet Kościele.
Szkoła przez ponad wiekowy okres pracy wniosła ogromny wkład w przygo¬
towanie kadry technicznej, a jej wychowankowie w znakomity sposób zasłużyli
się Ojczyźnie na polach walk w obronie niepodległości, w budowie i rozbudo¬
wie kraju w okresach pokoju. Świadczą o tym tablice pamiątkowe oraz opisy
bohaterskich czynów marynarzy, harcerzy, inżynierów, działaczy społecznych,
których nazwiska figurują w wykazach absolwentów szkoK'.
Chełmska Szkoła Techniczna to dzieje Technicznej Szkol}' Kolejowej, Pań¬
stwowej Szkoły Rzemieślniczej, Państwowego Gimnazjum i Liceum Mecha¬
nicznego, Technikum Mechanicznego, szkół wchodzących w skład dawnego
Zespołu Szkół Zawodowych nr 3 oraz Zespołu Szkół Mechanicznych im.
E. Stobnickiego
Techniczna Szkoła Kolejowa 1878-1915
Techniczna Szkoła Kolejowa została zorganizowana w Lublinie z inicjatywy
Zarządu Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej. Była trzecią tego typu szkołą w Polsce.
345
Franciszek Swistowski
Jej otwarcie nastąpiło 18 listopada 1878 r. Budynek główny mieścił się w gma¬
chu pojezuickim przy kościele Katedralnym (dziś ul. Królewska), a zajęcia
praktyczne odbywały się w sali przy Krakowskim Przedmieściu. Nauka trwała
4 lata (klasa przygotowawcza i trzy klasy specjalne).
Tab. 1. Przedmioty nauczania i liczba godzin w Technicznej Szkole Kolejowej'
Nazwa przedmiotu
Klasa
Przygot.
I
II
III
Religia
2
2
2
2
8
Język ruski
6
3
2
I
12
Język polski
4
2
2
1
9
Historia i geografia
4
2
2
1
9
Arytmetyka i algebra
5
4
2
2
13
Geometria
-
4
2
-
6
Fizyka
-
2
2
I
5
Nauka budowy dróg żelaznych
-
-
3
5
8
Mechanika
-
-
3
5
8
Technologia
-
-
-
2
2
Rysunek
8
5
5
4
22
Kaligrafia
4
1
-
-
5
Zajęcia praktyczne
-
21
24
30
75
Gimnastyka i śpiew
6
3
3
3
15
Tab. 2. Liczba uczniów w latach 1878-1882 w Technicznej Szkole Kolejowej'
Rok szkolny
rviasći
1878/79
1879/80
1880/81
1881/82
Przygotowawcza
45
45
40
35
I specjalna
37
42
40
35
I specjalna
-
29
29
30
I specjalna
-
-
4
7
Razem
82
116
113
107
Datą przełomową dla tej szkoły' był rok 1886 - Ustawa o szkołach kolejowych
ustałająca wiek przyjmowanych do szkoły uczniów poniżej ł7 roku życia. W
roku 1887 skasowano lekcje języka polskiego, wychodząc z założenia, że w
szkole kształcą się Polacy, więc „dla przyszłej działalności służbowej klasyczne
opanowanie tego języka w ogóle nie jest konieczne”.
' Chełmska Szkota Techniczna 1878-2000, s. 18.
■ Tamże, s. 18.
346
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Spadek liczby uczniów po wprowadzeniu Ustawy z 1886 r. oraz względy
polityczne, spowodowały przeniesienie szkoły Kolei Nadwiślańskiej z Lublina
do Chełma. Władzom carskim chodziło o umożliwienie korzystania ze szkoły
ludności rosyjskiej i ukraińskiej z terenów sąsiadujących z Chełmem, a tym
samym ułatwienie późniejszej pracy w kolejnictwie. Po przeniesieniu szkoły do
Chełma w roku 1889 nauczycielami byli wyłącznie Rosjanie, a wykłady prowa¬
dzono w języku rosyjskim (nawet religię rzymsko-katolicką). Używanie języka
polskiego na terenie szkoły karano jako przewinienie. Szkoła nosiła imię
D. M. łwanowa.^ Po przeniesieniu szkoty do Chełma zmienił się układ przed¬
miotów nauczania
Tab. 3. Wykaz przedmiotów nauczania w pierwszym okresie po przeniesieniu Tech-
4
nicznej Szkoły Kolejowej do Chełma
Nazwa przedmiotu
I
Klasa
II
III
Religia
X
X
X
Arytmetyka
X
X
-
Geometria
X
X
-
Fizyka
X
X
-
Kreślenie podstawowe
X
-
-
Pismo techniczne
X
-
-
Stolarstwo
X
-
-
Śpiew
X
X
X
Gimnastyka
X
X
X
Mechanika ogólna i parowa
-
X
X
Budownictwo
-
X
-
Budowa kolei
-
X
-
Obróbka metali i drewna
-
-
X
Ćwiczenia na aparatach telegraficznych
-
-
X
Kreślenie z mechaniki
-
X
-
Kreślenie części parowozu
-
-
X
Kreślenie z budowy kolei
-
X
-
Kreślenie geodezyjne
-
-
X
Ślusarstwo
-
X
X
Kuźnia
-
X
X
Całkowite zrusyfikowanie szkoły spowodowało jej bojkot przez pracowników
kolei. W 1892 r. na 41 uczniów zaledwie jeden był synem pracownika kolei. Po
^ Dmitrij Michajlowicz Iwanow byl naczelnikiem Nadwiślańskiej Drogi Żelaznej i najprawdopo¬
dobniej opiekunem szkoły w Chełmie.
Świadectwo szkolne z roku 1908-1909, archiwum szkolne.
347
Franciszek Swistowski
przeniesieniu do Chełma, szkoła kształciła przede wszystkim młodzież ze śro¬
dowisk inteligencji i rzemieślników. Dla potrzeb szkoły wybudowano bardzo
nowoczesny (na owe czasy) budynek oddany szkole w 1895 r. Na wiele lat
przed elektryfikacją miasta budynek został zelektry fikowany, a jego pomiesz¬
czenia obliczono dla 75 uczniów.
Tab. 4. Siatka godzin w Technicznej Szkole Kolejowej w Chełmie w latach 1906-1915^
Klasa
Razem
I
11
111
Kreślenie z mechaniki
-
6
-
6
Fizjologia i telegrafia
4
6
-
10
Geografia i miernictwo
-
2
-
2
Mechanika ogólna i stosowana
-
4
-
4
Mechanika parowa
-
-
4
4
Kreślenie części parowozu
-
-
5
5
Kreślenie miernicze
-
-
1
1
Arytmetyka
4
1
-
5
Geometria
3
-
-
3
Sztuka budowlana
-
2
-
2
Kolejnictwo
-
4
-
4
Praktyka kolejowa
-
-
6
6
Rachunkowość kolejowa i ćwicz, oblicz.
-
-
2
2
Kreślenie budowlane
1
1
1
3
Religia
1
1
1
3
Rzemiosło ślusarskie, kowalstwo,
montaż, obróbka metali i drzewna
-
17 '/2
2
19 'A
Stolarstwo
14
-
-
14
Początki kreślenia
8
-
-
8
Kaligrafia
4
-
-
4
Nadawanie telegramów
-
-
2
2
Śpiew (jedna godzina wspólna)
�?4
Y4
2 '/4
Gimnastyka (jedna godzina wspólna)
%
�?4
�?4
2 '/4
Rolę i znaczenie Technicznej Szkoły Kolejowej w Chełmie podkreśla fakt, że
w 1905 r. była jedną z pięciu w Polsce (obok znanych szkół Wawelberga, Pio¬
trowskiego, Szkoły Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie i Szkoły
Technicznej Przemysłu Włókienniczego w �?odzi).
Kolejowe Szkół} Techniczne torowały drogę nowemu systemowi szkolnictwa
zawodowego, i służyły interesom właścicieli linii kolejowych, gdyż zapewniały
’ Chełmska Szkoła Techniczna, dz. cyt. s. 24.
348
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
stały dopływ dobrych fachowców do rozwijającego i unowocześniającego się
kolejnictwa.
'ecnrt^sche EisenbaiRfichiaif!.
Południowa strona budynku szkoły. Zdjęcie sprzed 1915 r.
Na podstawie zarządzenia Kijowskiego Okręgu Oświaty z dnia 22 czerwca
1913 r., uczniów obowiązywał jednolity strój i czapki (czarne z zielonym oto¬
kiem). Na zdjęciu uczniowie chełmskiej szkoły.
Uczniowie Technicznej Szkoły Kolejowej w Chełmie,
349
Franciszek Swistowski
Po utworzeniu Guberni Chełmskiej w budynku szkolnym przy ul. Pocztowej
ulokowano Kasę Gubernialną, a szkołę przeniesiono do budynku na rogu ulic
Reformackiej i PodwalneJ (naprzeciwko dawnego Seminarium, później Liceum
Pedagogicznego, obecnie Zespołu Szkół Zawodowych nr 4 i „małego Kościół¬
ka)”.
Chełmska Techniczna Szkoła Kolejowa posługiwała się okrągłą pieczęcią z
napisem w otoku: „Chołmskoje Techniczeskije Żeleznodorożnyje Ucziliszcze
im. inż. D. M. Iwanowa”. Wewnątrz otoku widoczny Jest dwugłowy carski
orzeł.
W połowie 1915 r. w związku z ofensywą wojsk niemieckich i austro-
węgierskich szkołę ewakuowano w głąb Rosji. Tradycje kształcenia zawodo¬
wego w Chełmie odrodziły się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodle¬
głości.
Państwowa Szkoła Rzemieślnicza 1919-1938
W roku 1919 przystąpiono do organizacji (w miejsce Technicznej Szkoły
Kolejowej) Państw'oweJ Szkoły Rzemieślniczej. Organizatorem i pierwszym
dyrektorem był inż. Antoni Popławski. Chełmski Sejmik z budżetu na rok
1919/20 przeznaczył na organizację szkoły 20 tysięcy koron. W gronie nauczy¬
cieli, którzy podjęli trud organizacji szkoły znaleźli się (poza dyrektorem):
Ewaryst Stobnicki, Stanisław Słowakiewicz, Zygmunt Zawiślak, Władysław
Chabrowski, Stanisław Falkowicz, Szczepan Misionko i pracownicy szkolnych
warsztatów: Tadeusz Zalewski, Herbert Grabę, Franciszek Tutko, Wacław
Przegaliński, Jan Chmielewski, Władysław Piętka, Jan Fronik.
W szkole otwarto cztery działy: ślusarsko-mechaniczny, kolejowy (zlikwido¬
wany w 1928 r.), stolarski i szewski (zlikwidowane w latach 1924 i 1925). Rok
szkolny rozpoczynał się 1 września, a nauka trwała do 15 maja. Od 15 maja do
11 lipca trwał tzw. „okres warsztatowy”, w którym uezniowie pracowali tylko
na warsztatach. Godzina lekcyjna trwała 55 minut.
Podobnie Jak w Technicznej Szkole Kolejowej absolwenci 3-letniego działu
kolejowego otrzymywali świadectwo tymczasowe. Po odbyciu praktyki na kolei
składali egzamin czeladniczy.
Uczniowie działów: ślusarsko-mechanicznego, szewskiego i stolarskiego,
kończący szkołę wykonywali tzw. „sztukę czeladniczą”, i składali egzamin
czeladniczy.
W kolejnych latach pracę w szkole podejmowali nowi nauczyciele: Jan Wi¬
śniewski, Konstanty Jodko, Jerzy Kienzler, Jan Rostocki, M. Kieruczenko, Le¬
on Chomicki, Witold Jodko, Jan Piątkowski, Marian Jorman, Jan Kasperowicz,
Stanisław Swiderski, Edmund Prost, Aleksander Melichowicz, Stefan Tymkow
350
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
vel Tymecki, Czesław Świątecki, Jan Polak, Stefan Lenarczyk, Józef Jakubo¬
wicz.
Wykaz przedmiotów nauczania na dziale kolejowym®
Religia
Technika prądów stałych
Język polski
Kalkulacja warsztatowa
Kształcenie obywatelskie
Rysunek odręczny
Geometria
Rysunek zawodowy
Fizyka i chemia
Parowozy
Arytmetyka
Wagony
Higiena
Urządzenia warsztatów
Technologia metali
kolejowych
Maszynoznawstwo
Śpiew
Instalacje wodociągowe
Gimnastyka
Budownictwo
Warsztaty
Elektrotechnika
Obrabiarki
Tab. 5. Wykaz przedmiotów na dziale ślusarsko-mechanicznym’
Nazwa przedmiotu
kl. I
kl. II
kl. III
Praktyczna nauka zawodu
X
X
X
Rysunek zawodowy, odręczny i geometria
X
X
X
Wiadomości z fizyki, chemii, materiałoznawstwa
z zastosowaniem do zawodu
X
X
-
Technologia metali
-
X
X
Maszynoznawstwo
-
X
X
Elektrotechnika
-
-
X
Religia
X
X
X
Język polski i korespondencja zawodowa
X
X
-
Nauka o Polsce
-
-
X
Rachunki, zasady kalkulacji,
rachunkowości przemysłowej
X
X
X
Higiena
-
-
X
Gimnastyka
X
X
X
Śpiew
X
X
-
W dniu 17 kwietnia 1921 r. z inicjatywy prefekta szkoły księdza Piotra
Konopki w Szkole Rzemieślniczej rozpoczęła pracę drużyna harcerska, a decy¬
zją wojewody lubelskiego z 18 grudnia 1935 r. zostało powołane Koło Rodzi¬
cielskie.
° Chełmska Szkoła Techniczna, dz. cyt., s. 30.
’ Tamże, s. 30.
351
Franciszek Swistowski
Celem Koła było:
-	rozwinięcie w środowisku nauczycielskim akcji wychowawczej polegającej
na krzewieniu wśród członków organizacji zdrowych zasad wychowawczych i
rodzinnych,
-	zbliżenie rodziny i szkoł>' oraz skoordynowanie ich obustronnej inicjatywy,
myśli wychowawczej i wszelkich wysiłków związanych z dobrem młodzieży,
-	roztoczenie w porozumieniu z dyrekcją szkoły opieki materialnej, moralnej
i wychowawczej nad młodzieżą szkolną.
Koło urządzało zebrania dyskusyjne, pogadanki i odczyty. Organizowało
wycieczki, koncerty, imprezy sportowe, wspomagało materialnie młodzież
biedną: dożywianie, zaopatrzenie w odzież i podręczniki.
	L
7
^ PA�?STWOWA SZKO�?A RZEHIESLNICZA w CHE�?MIE
Uczestnicy I zjazdu absolwentów przed frontem budynku
Państwowej Szkoły Rzemieślniczej w 1929 r.
Absolwenci szkoły, która funkcjonow'ała w latach 1919-1938 uzyskali dobre
przygotowanie do podjęcia pracy w rozwijającym się przemyśle, szczególnie
kolejnictwie. Wielu rozpoczęło pracę we własnych warsztatach rzemieślni¬
czych.
352
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Państwowe Gimnazjum Mechaniczne 1938-1939
W 1938 r. na stanowisko dyrektora powołano inż. Pawła Wolfke, a Państwo¬
wą Szkołę Rzemieślniczą przemianowano na Państwowe Gimnazjum Mecha¬
niczne o 4-letnim cyklu nauczania. W skład kadry nauczycielskiej wchodzili:
Ewaryst Stobnicki, Walerian Karanter, Jan Rostocki, Jan Wiśniewski, Stanisław
Własiuk. Stanisław Swiderski, Jan Piątkowski, Zygfryd Sieben, Jan Fronik,
Edward Gurbiel, Marian Jorman, Jan Kasperowicz, Stefan Tymkow vel Tymec-
ki, Aleksander Melichowicz, Czesław Swiątecki, Franciszek Ślusarczyk, Cze¬
sław Jodko, Czesław Siciński, Kazimierz Krasoń, Marian Pilarski.
W okresie przedwojennym zorganizowano tylko dwie klasy pierwsze
dla 100 uczniów. Wybuch wojny spowodował zamknięcie szkoły.
Okres II wojny światowej 1939-1944
Na polecenie władz niemieckich dyrekcja szkoły prowadziła jeszcze zapisy
do szkoły. W listopadzie 1939 r. Niemcy polecenie odwołali. Budynek szkoły
przeznaczono na sąd niemiecki. Jednak w 1940 r. za zgodą władz niemieckich
utworzono w nim Techniczną Ukraińską Szkołę Zawodową. W szkole pracowa¬
ło 33 nauczycieli, a jej kierownikiem był Wasyl Krakało. W 1943 r. szkołę zli¬
kwidowano, a część jej uczniów wcielono do oddziałów SS „Galizien”. Poza
szkołą techniczną istniało Gimnazjum Ukraińskie, które mieściło się w budynku
obecnego I Liceum im. St. Czarnieckiego. Oprócz szkół ukraińskich na terenie
Chełma pracowały dwie polskie szkoły techniczne:
1.	Polska Dokształcająca Szkoła Zawodowa (Polnische Berufspflichtschule)
zorganizowana w 1942 r. w gmachu dawnego Gimnazjum Mechanicznego.
Szkołę zorganizował i kierował nią Ewaryst Stobnicki, przedwojenny nauczy¬
ciel Państwowej Szkoły Rzemieślniczej i Gimnazjum Mechanicznego. Ucznia¬
mi byli młodociani pracownicy Parowozowni Chełm. Zajęcia teoretyczne pro¬
wadzono w języku polskim, a naukę praktyczną organizowano w warsztacie
Parowozowni. Po przejęciu budynku szkoły' przez wojsko niemieckie zajęcia
teoretyczne przeniesiono na ulicę Lwowską (dziś budynek ZDZ). Świadectwa
wystawiane uczniom wypisywano w dwu językach: niemieckim i polskim. Na
świadectwie wystawionym 21 grudnia 1943 r., promującym do klasy drugiej,
widnieją oceny ze sprawowania, języka polskiego, rachunków, rysunków od¬
ręcznych, kreślenia geometrycznego z wiadomościami z geometrii oraz wiado¬
mości ogólnozawodowych.
2.	Polska Szkoła Rzemieślnicza (Polnische FIandverkerschule) zorganizowana
została w maju 1943 r. Szkoła mieściła się przy ulicy Lwowskiej w Fabryce
Maszyn Rolniczych Boguszewskiego (dziś budynek ZDZ). Organizatorem i
kierownikiem szkoły był nauczyciel przedwojennej Szkoły Rzemieślniczej inż.
353
Franciszek Swistowski
Stanisław Własiuk. W zorganizowanej jednej klasie nauka zajmowała 10-12
godzin dziennie (5 godz. zajęć teoretycznych i 5 nauki zawodu). Uczono mate¬
matyki, technologii, obróbki metali, rysunku technicznego, nauki o narzędziach,
znajomości norm technicznych i in. W szkole nie było wakacji. To nie była
normalna szkoła, założeniem JeJ było przysposobienie do wykonywania zawo¬
du. Uczniowie mieli być wykorzystywani w przemyśle zbrojeniowym Niemiec.
Jednak była ona „kawałkiem” wolności, wydane zaświadczenia zabezpieczały
uczniów przed łapankami, wywozem na roboty do Rzeszy i innymi represjami
tamtego okresu. Naukę w szkole przerwano nagle w lutym-marcu 1944 r. Na¬
uczycielami w tej szkole byli: Stanisław Własiuk, Danuta Boguszewska,
Edward Winkelman, Leon Krasoń, Bronisław Kubik.
Wielu uczniów, pierwszej i drugiej polskiej szkoły, podjęło dalszą naukę w
Państwowym Gimnazjum Mechanicznym, ale Już po wyzwoleniu Chełma.
Państwowe Gimnazjum Mechaniczne i Liceum Mechaniczne
1944-1951
Po wyzwoleniu Chełma, Już 2 września 1944 r. zebranie Rady Pedagogicznej
pod przewodnictwem przedwojennego dyrektora Gimnazjum Mechanicznego
inż. Pawła Wolfke zainaugurowało rozpoczęcie nauki w Państwowym Gimna¬
zjum Mechanicznym. W zebraniu Rady udział wzięli: Ewaryst Stobnicki, Stani¬
sław Własiuk, Stanisław Swiderski, Jan Fronik, Marian Jorman, Stefan Tym-
kow vel Tymecki, Aleksander Melichowicz, Franciszek Żarek i Jan Labeński.
W zebraniu nie uczestniczył Stanisław SereJ, ponieważ wykonywał inne zada¬
nia dla szkoły. Po przeprowadzeniu egzaminu wstępnego z Języka polskiego,
matematyki i przyrody, do klasy pierwszej przyjęto 144 uczniów. Kandydaci do
klasy drugiej składali egzamin z Języka polskiego, matematyki, przyrody, fizy¬
ki, maszynoznawstwa oraz chemii z materiałoznawstwem. Przyjęto 35 kandyda¬
tów.
Budynek przedwojennej szkoły był ogromnie zdewastowany, dlatego zajęcia
lekcyjne odbywały się w salacb Liceum Pedagogicznego przy ul. Reformackiej.
Do odremontowanego budynku przy ul. Pocztowej zajęcia przeniesiono w mar¬
cu 1945 r.
W roku 1944 zainaugurowało działalność 4-Ietnie Gimnazjum Mechaniczne,
w 1946 wprowadzono Gimnazjum 3-letnie, a w 1947 otwarto pierwszą klasę 3-
letniego Liceum II stopnia. W 1948 r. wprowadzono Liceum I stopnia.
W okresie 1944-1950 zmieniali się dyrektorzy i nauczyciele. Ciekawostką
tego okresu Jest zarządzenie Kuratorium Okręgu Szkolnego w Lublinie, na mo¬
cy, którego uczniowie nieprzykładający się do nauki i mający oceny niedosta¬
teczne, obowiązani byli po każdym okresie wpłacać kwotę 300 złotych na konto
Kuratorium.
354
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Państwowe Technikum Mechaniczne
Rok szkolny 1951/52 rozpoczął działalność jednolitego Technikum Mecha¬
nicznego 4-letniego. Od roku 1959/60 naukę w technikum przedłużono do lat
pięciu. W roku szkolnym 1957/58 otworzono jedno z pierwszyeh w kraju Tech¬
nikum 3-letnie na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej. W lataeh 1973-
1988 istniało 4-letnie Lieeum Zawodowe, a w lataeh 1977-1986 Technikum
Mechanizacji Rolnictwa. Sytuacja ekonomiczna oświaty wymusiła decyzję o
utworzeniu jednej klasy Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Szkoła ta istniała w
latach 1985-1991. W roku 1987 otwarto Technikum Energetyczne. Na bazie
wyposażenia szkoły organizowano dokształcanie dorosłyeh. Prowadzono je w
lataeh 1957-1994. '
W roku szkolnym 1949/50 odbył się w szkole pierwszy egzamin dojrzałośei.
Jtlcifinn
,, «7 diidinW
m
Tableau - nauczyciele i maturzyści z roku 1950.
Nauczyciele - od lewej do prawej rzędami w dót: Zenon Goworek - dyrektor, Maksymilian
Szoc, W. Demianowicz, S. Serej, W. Paraszczak, W. Trzeciak, Ks. Z. Berezecki, M. Perepa-
dis. dr W'. Bałuk, W. Jodko, A. Jędruszak, R. Trześniewski. J. Labeński, ... Michalski, J. Je-
druszczak. S. Szust. W. Wesołowski, M. Neyman. T. Rasiewicz,... Stachowska, S. Swiderski,
M. Jorman, J. Kasperowicz, S. Tymecki, M. Kamiński, A. Melichowicz, J. Giersberg, J. Cze-
ryna, J. Kowalczyk - woźny, J. Fronik, M. Pitura - starszy woźny, ... Wasiuta. ,1. Galan. M.
Romanowicz, J. Szewczuk, E. Stobnicki. Na zdjęciu są też tzw. ,.społecznicy": A. Wypych,
N. Radliński, S. Zmeltv.
355
Franciszek Swistowski
Tab. 6. Przedmioty nauczania w Gimnazjum 4-letnim* **
Przedmioty nauczania
kl. I
kl. 11
kl. III
kl. IV
Język polski
X
X
X
X
Język niemiecki
X
X
X
X
Historia
X
X
-
Nauka o Polsce i świecie współczesnym
-
-
-
X
Chemia z materiałoznawstwem
X
-
-
-
Fizyka z maszynoznawstwem
X
X
X
X
Rysunki odręczne
X
-
-
-
Rysunki zawodowe
-
X
X
X
Matematyka
X
X
X
X
Geografia gospodarcza
X
X
X
-
Religia
X
X
X
X
Ćwiczenia cielesne
X
X
X
X
Technologia metali
-
X
X
X
Przysposobienie wojskowe
-
-
X
X
Zajęcia warsztatowe
X
X
X
X
Organizacja przedsiębiorstw
-
-
-
X
Nauka o człowieku
-
-
-
X
Tab. 7. Przedmioty nauczania w Gimnazjum 3-letnim’
Przedmioty nauczania
kl. I
kl. 11
kl. III
Język polski
X
X
X
Język rosyjski
-
X
X
Historia
X
X
-
Nauka o Polsce i świecie współczesnym
-
-
X
Chemia z materiałoznawstwem
X
-
-
Fizyka z maszynoznawstwem
X
X
X
Rysunki zawodowe
X
X
X
Matematyka
X
X
X
Geografia gospodarcza
X
X
-
Religia
X
X
X
Ćwiczenia cielesne
X
X
X
Zagadnienia społeczno-wychowawcze
X
X
X
Technologia
-
X
X
Organizacja przedsiębiorstw
-
-
X
Higiena
-
-
X
Przysposobienie wojskowe
-
-
X
Zajęcia warsztatowe
X
X
X
* Tamże, s. 60.
’ Tamże, s. 61.
356
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Tab. 8. Przedmioty nauczania w Liceum Mechanicznym II stopnia
Przedmioty nauczania
kl. I
kl. II
kl. III
Język polski
X
X
X
Język rosyjski
X
X
X
Technologia
X
X
X
Zajęcia warsztatowe
X
X
X
Wytrzymałość materiałów
X
X
-
Rysunek techniczny z nauką o rzutach
X
X
X
Mechanika techniczna
X
X
-
Fizyka
X
-
-
Chemia
X
-
-
Matematyka
X
X
X
Zajęcia społeczno-gospodarcze i spo-
X
X
-
łeczno-państwowe
Przysposobienie wojskowe
X
X
-
Ćwiczenia cielesne
X
X
-
Religia
X
X
X
Części maszyn i konstrukcje stalowe
-
X
-
Kotły parowe
-
X
-
Dźwignice i urządzenia transportowe
-
-
X
Silniki i pompy wodne
-
-
X
Silniki parowe
-
-
X
Silniki spalinowe
-
-
X
Ćwiczenia konstrukcyjne
-
-
X
Gospodarka cieplna w siłowniach
-
-
X
Elektrotechnika
-
-
X
Organizacja przedsiębiorstw
-
-
X
Nauka o społeczeństwie
-
-
X
Higiena
-
-
X
Termodynamika techniczna
-
X
-
9. Typy szkół w latach 1878 - 2005/2006"
Nazwa szkoły
Lata pracy
Uwagi
Techniczna Szkoła Kolejowa
1878-1889
w Lublinie
Techniczna Szkoła Kolejowa
1889-1915
w Chełmie
Państwowa Szkoła Rzemieślnicza
1919-1938
-
Państwowe Gimnazjum Mechaniczne
1938-1639
4-letnie
Państwowe Gimnazjum Mechaniczne
1944-1949
4-letnie
Państwowe Gimnazjum Mechaniczne
1946-1950
3-letnie
10
Tamże s. 62.
" Opracowano na podstawie akt otwarcia szkól, archiwum szkolne.
357
Franciszek Swistowski
Liceum Mechaniczne II stopnia
1947-1951
3-letnie
Liceum Mechaniczne I stopnia
1948-1952
3-letnie
Technikum Mechaniczne
1951-1959
4-letnie
Technikum Mechaniczne
1959-2005
5-letnie
Technikum Mechaniczne na podbud. ZSZ
1957-2004
3-letnie
Liceum Zawodowe
1973-1986
4-letnie
Technikum Mechanizacji Rolnictwa
1977-1986
5-letnie
Technikum Energetyczne
1987-1994
5-letnie
Liceum Techniczne
1999-2004
4-letnie
Liceum Profilowane na podb. gimnazjum
2002-2005
3-letnie
Technikum Mechaniczne na podb. gimnazjum
2002-2006
4-letnie
Szkoły dla pracujących
Technikum Mechaniczne
1957-1959
2-letnie
Uniwersytet Robotniczy
1958-1961
-
Technikum Mechaniczne
1961-1965
3-letnie
Technikum Elektryczne
1966-1977
3-letnie
Technikum Mechaniczne
1977-1991
3-letnie
Zasadnicza Szkoła Zawodowa
1985-1991
2-letnia
Policealne Studium Zawodowe
1997-2001
-
Tab. 10. Specjalności i specjalizacje w poszczególnych typach szkół'"
Typ szkoły Specjalność - specjalizacja
Techniczna Szkoła Kolejowa
Państwowa Szkoła
Rzemieślnicza
Państwowe Gimnazjum
Mechaniczne 4 i 3-letnie
Liceum Mechaniczne łl stop¬
nia
Technikum Mechaniczne
4-	letnie
Technikum Mechaniczne
5-	łetnie
naprawa parowozow
instalacja i obsługa urządzeń technicznych stacji
kolejowych
kierowanie ruchem pociągów
szewstwo (likwidacja 1924)
stolarstwo (likwidacja 1925)
kolejnictwo (likwidacja 1928)
ślusarstwo i mechanika
tokarstwo
ślusarstwo
- obróbka skrawaniem
obróbka skrawaniem
budowa maszyn
obróbka skrawaniem
budowa maszyn
budowa maszyn z zastosowaniem technik
informatycznych
komputerowe wspomaganie projektowania
budowa silników spalinowych
Tamże.
358
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Technikum Mechaniczne
na podbudowie ZSZ
Technikum Mechanizacji
Rolnictwa
Technikum Energetyczne
Liceum Zawodowe
Policealne Studium Zawodowe
Zasadnicza Szkoła Zawodowa
naprawa i eksploatacja pojazdów samochodowych
budowa maszyn
naprawa i eksploatacja pojazdów samochodowych
obsługa i naprawa pojazdów samochodowych
mechanizacja rolnictwa (naprawa maszyn i cią¬
gników rolniczych)
-	energetyka cieplna
-	obróbka skrawaniem
-	bezpieczeństwo i higiena pracy
-	tokarz
Tab. 11. Liczba absolwentów w poszczególnych typach szkół'
Typ szkoły
Liczba
absolwentów
Uwagi
Techniczna Szkoła Kolejowa
91
ukończyli w Lublinie
551
ukończyli w Chełmie
Państwowa Szkoła Rzemieślnicza
628
Gimnazjum Mechaniczne 4-letnie
231
Gimnazjum Mechaniczne 3-letnie
119
Liceum Mechaniczne Ił stopnia
54
Liceum Mechaniczne 1 stopnia
124
Technikum Mechaniczne 4-letnie
550
Technikum Mechaniczne 5-letnie
2443
w tym Techn. Mech. Roln. 2ł7
Techn. Energet. 66
Liceum Zawodowe
262
Technikum Mechaniczne 3-letnie
1169
na podbudowie ZSZ
Liceum Techniczne i Profilowane
82
Szkoły dla pracujących
866
Zasadnicza Szkoła Zawodowa
61
Policealne Studium Zawodowe
71
Razem
7302
Tab. 15. Kadra kierownicza szkoły 1919-2006'
Dyrektorzy szkoły
Lata pracy
Wicedyrektorzy
Lata pracy
inż. Antoni Popławski
inż. Konstanty Jodko
Józef Jakubowicz
inż. Paweł Wolfke
Ewaryst Stobnicki
Zenon Goworek
1919-1931
1931-	1932
1932-	1938
1938-1945
1945-1949
1949-1950
Jednodniówka z 1960 r., wykazy absolwentów, archiwum szkolne.
Akta osobowe, archiwum szkolne.
359
Franciszek Swistowski
Tadeusz Ignatowicz
1950-1966
mgr inż. Jan Rabę
1964-1966
mgr inż. Daniel Han
1966-1975
mgr inż. Jan Rabę
1966-1975
mgr inż. Jan Rabę
1975-1976
mgr inż. Jan Pasieczny
1975-1976
mgr Franciszek Swistowski
mgr Halina Tomczyk
1975-1976
1976-1991
mgr inż. Jan Rabę
1976-1984
mgr Halina Tomczyk
1976-1991
mgr inż. Janusz Skibiński
1984-1985
mgr Zbigniew Mikulski
1985-1988
mgr inż. Witold Hałas
1988-1991
mgr Zbigniew Mikulski
1991-1996
mgr Stanisława Bartoszuk
1991-1992
mgr inż. Witold Hałas
1992-1996
mgr Mariola Szynal
1995-1996
mgr Wiesław Wołoszyn
1996-2005
mgr inż. Andrzej Fisz
1996-2004
mgr Teresa Chyła
2005-2006
-
-
Tab. 13. Nauczyciele Chełmskiej Szkoły Technicznej 1919-2006'
Okres pracy szkoły
Pełnozatmdnieni
Niepełnozatmdnieni
1878-1915
20
brak danych
1919-1939
43
brak danych
1944-2006
177
148
W okresie od 1919 r. w szkole pracowało 1!
szkolnych.
księży katechetów i 9 lekarzy
Internat szkolny
Teren, który przeznaczono pod budowę Technicznej Szkoły Kolejowej, zaku¬
piony został w listopadzie 1888 r. od Krystyny Urszuli i Macieja Antoniego
Adamowiczów za 15000 rubli. Na zakupionej działce, jeszcze przed „Ukazem”
z 9 listopada 1866 r. o uwłaszczeniu miast, stał parterowy dom murowany z
przyległym do niego sadem. Dom był budynkiem wolnostojącym, dopiero póź¬
niej dobudowano łącznik i połączono go z obecnym Urzędem Stanu Cywilnego.
Po przeniesieniu szkoły do Chełma, w budynku tym prowadzone były zajęcia
lekcyjne, a później przeznaczony został na szkolną bursę. Warunki zamieszka¬
nia w bursie były trudne. Lekarz szkolny dr Gniazdowski pisał, źe w roku
szkolnym 1923/24 znaczna liczba uczniów miała skłonności do „suchot płuc¬
nych”. Wiele do życzenia pozostawiało wyżywienie w bursie: śniadanie - chleb
i biała kawa, obiad - zupa i najczęściej kasza lub potrawa mączna lub jarzyno¬
wa, chleb, kolacja - chleb, kawa lub potrawa mączna. Dwa razy w tygodniu
’ Wykazy nauczycieli: Chełmska Szkoła Techniczna dz. cyt.
360
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
podawano uczniom smażone mięso. Uczniom niezamożnym umożliwiano
otrzymanie bezpłatnego wyżywienia.
Przed wojną kierownikiem bursy był Jan �?ącki, a wychowawcą Marian Pilar¬
ski. Po 11 wojnie wychowawcami w bursie byli Stanisław SereJ, Jan �?abeński,
Włodzimierz Moraczewski, Kazimierz Trzeciak, Aleksander Jędruszak.
Od 1947 r. kierownikiem internatu był Jerzy Giersberg, następnie Franciszek
Swistowski, ponownie Jerzy Giersberg i Albin Kuczyński. Przejściowo obo¬
wiązki wychowawców pełnili: Franciszek Swistowski, Ryszard Stałęga, Teofil
Mazurek, Henryk Ziniewicz, Andrzej Wawryniuk, Ryszard Nafalski, Adam
Dąbrowski, Tadeusz Góra, Franciszek Rudzki, Julian Czeryna, Ewaryst Stob-
nicki, Władysław Paraszczak, Jan Szewczuk, Marian Góra, Maksymilian Szoc.
W internacie mieszkało od 60 do 120 wychowanków i ponad 60-80 uczniów
stołowało się. Internat został zamknięty w 1987 r.
Warsztaty szkolne
Dla potrzeb warsztatu szkolnego po przeniesieniu szkoły do Chełma, zbudo¬
wany został drewniany barak (dziś możliwe jest zlokalizowanie fundamentów).
Po ukończeniu w 1895 r. budowy budynku szkolnego, warsztaty umieszczono
w jego parterowej części. Zainstalowane maszyny: 5 tokarek, 2 strugarki i 3
wiertarki napędzane były silnikiem spalinowym. Kolejny etap działania warsz¬
tatów rozpoczął się w 1919 r. Kierownikiem warsztatów był wówczas Tadeusz
Zalewski, a nauczycielami zawodu (instruktorami): Herbert Grabę, Franciszek
Tutko, Antoni Fedon, Władysław Piętka, Jan Fronik. W 1930 r. w warsztatach
zainstalowany został silnik elektryczny, któiy' zastąpił maszynę parową (loko-
mobilę) obsługiwaną przez maszynistę Bogusza. Zainstalowano również nowe
maszyny: frezarkę uniwersalną, frezarkę podłużną i tokarkę. Rozpoczęli pracę
nowi instruktorzy: Aleksander Melichowicz, Stefan Tymkow vel Tymecki,
Czesław Świątecki, Jan Kasperowicz, Marian Jorman. Najprawdopodobniej w
1927 r. zbudowana została kuźnia. W 1939 r. instruktorami byli: Walerian Ka-
ranter, Stanisław Własiuk, Jan Fronik, Jan Wiśniewski, Edward Gurbiel, Marian
Jorman, Jan Kasperowicz, Aleksander Melichowicz, Stefan Tymkow vel Ty¬
mecki, Czesław Świątecki, Franciszek Ślusarczyk. Majątek warsztatów szaco¬
wany był na 98.000 zł. Po wkroczeniu Niemców, obrabiarki zostały przekazane
Lubelskiemu Syndykowi Rolnemu, a materiały i narzędzia skonfiskowały wła¬
dze niemieckie. Niewielką ich część, przez okres II wojny przechowali nauczy¬
ciele Marian Jorman, Stefan Tymecki i Aleksander Melichowicz. Od września
1944 r. zajęcia warsztatowe prowadzono przy ul. Lwowskiej (dziś siedziba
ZDZ) i w Liceum Pedagogicznym. Zajęcia w budynku szkolnym rozpoczęto w
marcu 1945 r. Poprawa wyposażenia warsztatu następowała sukcesywnie. W
roku 1951 decyzją władz oświatowych, warsztaty szkolne przekazane zostafy
361
Franciszek Swistowski
Zasadniczej Szkole Zawodowej, a w 1954 r. ponownie wróciły do szkoły ma¬
cierzystej i przeszły ogromną reorganizację. Pierwotnie służyły tylko i wyłącz¬
nie do nauki adeptów kształcenia zawodowego, a później poza szkoleniem,
podejmowały produkcję dla fabryk i zakładów. Roczna produkcja zamykała się
kwotą 100000 zł.
Tab. 14. Kadra kierownicza warsztatów na przestrzeni dziejów'^
Kierownicy
Zastępcy kierowników
Tadeusz Zalewski
Stefan Surdyk
Jan Fronik
Jan Mydlak
Jerzy Kienzier
Antoni Błaszczuk
Jan Polak
Adam Sakowicz
Jan Wiśniewski
Janusz Kawka
Ludwik Lenarczyk
Mikołaj Romanowicz
Józef Pietruk
Jerzy Gutalski
Jan Mydlak
Andrzej Leszczyński
Krzysztof Kołodziejak
Nauczycielami praktycznej nauki zawodu poza już wymienionymi byli: Jan
Szewczuk, Julian Czeryna, Aleksander Pajek, Eugeniusz Steszuk, Józef Czuba-
ra, Stanisław Sikora. Bolesław Borkowski, Marek Kogut, Stanisław Kociuba.
Krzysztof Ożóg, Krzysztof Komorowski, Tadeusz Fitz, Adam Dąbrowski, Zbi¬
gniew Gwozdyk, Józef Jakimiak, Wojciech Matejak, Leszek Mostowski,
Edward Tywoniuk, Janusz Kawka.
W roku 2003 warsztaty' szkolne zaprzestały działalności. Kształcenie prak¬
tyczne przejęło Centrum Kształcenia Praktycznego, które powstało przy Zespo¬
le Szkół Zawodowych nr 5.
Praca poza lekcyjna w szkole
Pracę pozalekcyjną w szkole prowadzono na różnych odcinkach: w świetlicy
szkolnej, w zmaganiach sportowych, działalności organizacji młodzieżowych.
9.1.	Świetlica szkolna
Świetlica spełniała ważny rodzaj zadań: kulturalne, rozrywkowe, towarzyskie,
edukacyjne, wychowawcze, a nawet twórcze. Stąd też, jak pamięć sięga, za-
’ Akta osobowe, archiwum szkolne.
362
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
trudniano w niej specjalistów. Wymienić tu należy Bolesława Kruczka vel Wir-
skiego - nauczyciela tańca. Mikołaja Kraluka, Edwarda Piłata, Eugeniusza
Czamotę - prowadzili chór szkolny, Aleksandra Raka, Aleksandra Kaszczuka -
prowadzili zespoły muzyczne. Nadzór nad szkolną świetlicą sprawowali: Ja¬
dwiga Zimmer, Teresa Wójtowicz, Irena Żak, Albina Pudłowska, Bogumiła
Błazucka, Anna Sarzyńska i Radosław Muniak.
Kto dziś nie pamięta słynnego w Chełmie szkolnego chóru rewelersów, który
tworzyli: Tadeusz Nowosad, Ziemowit Barczyk, Lucjan Szajner, Zbigniew
Styk, Władysław Poletyło, Ryszard Noiński, Edward Kubacki, Ryszard Du¬
dziński i doskonały akordeonista Jerzy Niedzielski.
Tradycje śpiewacze i muzyczne w szkole sięgają początków XX w., bo już
w latach 1908-1911 istniał w chełmskiej szkole zespół śpiewaczy i mandolini-
stów. Od 1924 r. w Państwowej Szkole Rzemieślniczej działał chór męski, któ¬
rego dyrygentem był Tadeusz Pyzik. Absolwent szkoły z 1939 r. Kazimierz
Kozak wspominał, że w szkole istniała szkolna orkiestra, którą prowadził Zyg¬
munt Sieben. Klarnety prowadził Zygmunt Sieben, instrumenty dęte, trąby - A.
Berbeć, a flety i pikuliny Grzesiuk.
Lata 60 i 70 to okres kolejnych znaczących sukcesów młodzieży skupionej w
świetlicy szkolnej. W kółku teatralnym piękne karty zapisali bracia Sarzyńscy,
Anna Burdan, Wanda Bernacka, Czesław Lenard, Anna Tyezyńska, Zbigniew
Baj, Jacek Brogowski. Marek Górny, Wiesław Wróblewski i Andrzej Wypy-
chowski tworzyli dobry kabaret. Trudno nie pamiętać Janusza Ogińskiego „Ża-
rówy” i Zbigniewa Kuczyńskiego. Na szkolnych imprezach przygrywali Marek
i Krzysztof Tomaszukowie, Janusz Gardziński, Józef Zając (dziś rektor PWSZ
w Chełmie), Leszek Pliszka, Stanisław Radzicki, Zygmunt Haczkur, Czesław
Jarosiewicz. W latach 70 powstało „Szkolne Studium Kabaretowe”, które 19
marca 1979 r. przyjęło nazwę „Kabaret Wajcha” w składzie: Dorota Kowal¬
czyk, Anna Tyczyńska, Ryszard Kuczkowski, Kazimierz Smal, Przemysław
Pasieczny, Mariusz Matuszewski. Kabaret prezentował bardzo śmiały na owe
czasy program, charakteryzujący pewien rodzaj swobody i krytycznego sposobu
patrzenia młodzieży na otaczający „ówczesny świat” w naszym kraju.
9.2.	Szkolny sport
„Sport daje duże możliwości wychowania, podnosi dyscyplinę, wyrabia kole-
żeńskość, uczy działania w kolektywie”. Tak przed laty pisał Czesław Sciubak
nauczyciel wychowania fizycznego w szkole.
Nauczycielami wychowania fizycznego po zakończeniu II wojny byli: Bog¬
dan Berezecki, Tadeusz Rasiewicz, Zygmunt Wydra, Marian Danik. Z ich na¬
zwiskami związane są początki sportowych tradycji. Pierwszym jej elementem
były „Biegi Narodowe” oraz nazwiska ich zwycięzców Tadeusza Pietrzykow¬
363
Franciszek Swistowski
skiego i Ryszarda Dudzińskiego. Do grupy zasłużonych dla szkolnego sportu
należy dopisać: Czesław Słoniewicz - rekordzista powiatu w skoku w dal. Ta¬
deusz Wolny - rekordzista skoku wzwyż, Ziemowit Barczyk - strzelectwo (II
miejsce w kraju), Ryszard Dudziński - boks, dysk, kula, Jan Rabę - pływanie,
Henryk Pać, Józef Stachira - marsze przełajowe i wielu innych.
Stabilizacja przedmiotu i działań sportowych rozpoczęła się od 1952 r., kiedy
nauczycielem wychowania fizycznego został Czesław Ściubak. Rozwijał szcze¬
gólnie gry zespołowe - koszykówka, siatkówka, piłka ręczna. Z tego okresu
należy wymienić nazwiska: Stanisław Komenda, Witold Władysiuk, Krzysztof
Prost, Tadeusz Kruczkowski, J. Pejo, Janusz Kopyciński, Tadeusz Wosk, Stani¬
sław Dubowiecki, Ryszard Gaweł vel Żwirski, Krzysztof Grabczuk, Andrzej
Głąb, A. Lipski, A. Semeniuk, P. Czarnecki, Artur Świstowski i wielu innych.
Nauczycielami wychowania fizycznego w szkole byli ponadto: Zenon Sękow¬
ski, Krz\ sztof �?oś, Andrzej Suchonos, Leszek Leśniak, Marian Sikorski, Wie¬
sław Wołoszyn, Edward Brandt. Ich praca i zaangażowanie w znakomity spo¬
sób przyczynił}' się do powiększenia listy zasłużonych dla szkolnego sportu
uczniów i absolwentów.
9.3.	Organizacje młodzieżowe
9.3.1 Harcerstwo
Początek pracy harcerskiej w Chełmie sięga 1914 r. W szkołę drużyna harcer¬
ska powstała 17 kwietnia 1921 r. z inicjatywy prefekta jezuity księdza Piotra
Konopki. Początkowo liczyła 17 harcerzy. Patronem drużyny został Jan Kiliń¬
ski, a kolorem był kolor biało-czerwony. Drużyna powstała jako trzecia w
Hufcu Chełmskim, i przez cały czas nosiła nr 3. Pierwszym drużynowym był
Jan Czerwiński, a po nim Ludwik Kister, Aleksander Faustman, Bronisław
Wojtyś, Ciszewski i Antoni Marczuk. Od 1932 r. drużynę prowadzili: Broni¬
sław Piskorski, Józef Ciechan, Stanisław (Rafał) Syczuk, Marian Pilarski.
Obozy harcerskie organizowano nad jeziorem Narocz, na Głodówce, w Be¬
skidzie Śląskim, w Wólce Kańskiej. W 1937 r. drużyna brała udział w budowie
XXX schroniska w Tatrach na Głodówce. Do pracy zaprosił harcerzy Jan �?ęcki,
który w latach 1932-1936 był kierownikiem szkolnej bursy i hufcowym Hufca
Chełmskiego.
W okresie wojny zaginął sztandar 3MDH. Po łł w'ojnie, 17 kwietnia 1945 r.
pracę drużyny reaktywował nauczyciel Franciszek Żarek, a drużynowymi byli:
Adam Szelągowski, Kazimierz Kubik i Ryszard Dudziński do rozwiązania ZHP
w 1949 r. Po reaktywowaniu pracy ZHP na Zjeździć �?ódzkim, 24 stycznia 1957
r. wznowiła pracę w szkole 3MDH. Drużynowym i opiekunem drużyny został
Romuald Tomczyk, a po nim Kazimierz Kot. 17 kwietnia 1957 r. harcerze
3MDH złożyli „Przyrzeczenie” i otrzymali stopnie harcerskie. W kolejnych
364
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
latach drużynę prowadzili: Bronisław Iskierka, Edmund Jarosiewicz, Wiesław
Kowalczyk, Karol Stronkowski. 19 czerwca 1966 r. dmżynie wręczono sztan¬
dar. Pierwszy poczet sztandarowy stanowili: Andrzej Orlicz, Ryszard Kordyka i
Kazimierz Dyczkowski.
W przedwojennych przepisach o ZHP funkcjonowało takie sformułowanie
„Wszyscy przywódcy ZHP, począwszy od drużynowego wzwyż są odpowie¬
dzialni przed historią za właściwe wychowanie powierzonych im grup młodzie¬
ży”. Siłą ZHP od początku istnienia była praca osobista i społeczna, uskrzydlo¬
na entuzjazmem młodości i ofiary. Idea pracy oparta była o zasady chrześcijań¬
skie i służbę Ojczyźnie.
Biało-czerwona „Trójka”, zielona „Jedynka” i czarna „Dziewiątka” stanowiły
dumę chełmskiego harcerstwa.
9.3.2. Organizacje społeczno-polityczne
Związki organizacji młodzieżowych tworzyły się na terenie szkoły po 1944 r.
Ich zadaniem w początkowym okresie, była pomoc w organizowaniu szkoły,
uzupełnianie i poprawa baz>’ gospodarczej i dydaktycznej, a później ideowe
oddziaływanie na młodzież. Do 1948 r. na terenie szkoły istniały ZWM,
OMTUR, ZMW, ZMD. W 1948 r. wszystkie organizacje połączyły się w Zwią¬
zek Młodzieży Polskiej (ZMP).
W protokole zebrania Rady Pedagogicznej z 2 października 1948 r. widnieje
taki zapis: „Organizacje działające na terenie szkoły otoczone będą troskliwą i
życzliwą opieką, stojącą na straży hannonijnego współdziałania w wolnej od
przymusu atmosferze wzajemnej pomocy”. W wymienionych organizacjach
działali: Adolf Popielnicki, Czesław Lepionko, Kazimierz Oberda, Marian Król,
Jan Lech, Kiiszta, Chajewski, Zdzisław Muł, Ryszard Kuras, Stanisław Marty¬
niuk, Roman Chlebowicz, Andrzej Pytus, Józef Fiedosiuk, Jan Piesko, Jan Ku-
kawski, Zygmunt Sadurski, Marian Symoniuk, Edward Borodijuk.
Tab. 15. Zjazdy absolwentów.’’
Nr
Data Zjazdu
Liczba
uczestników
Organizator i dokonania
I 16 lutego 1929
II 17-18 czerwca 1960
60
+ nauczyciele
256
+ nauczyciele
dyr. A. Popławski
powołano Koło Wychowanków
dyr. T. Ignatowicz
szkole wręczono sztandar
odsłonięto tablicę pamiątkową
wydano Jednodniówkę
Dokumentacja zjazdowa, archiwum szkolne.
365
Franciszek Swistowski
III	6-7 czerwca 1969	179
+ nauczyciele
IV	15-16 czerwca 1979	202
+ nauczyciele
V 15-16 czerwca 1990	440
+ nauczyciele
VI	16-17 czerwca 1995	230
+ nauczyciele
VII 9-10 czerwca 2000	456
+ nauczyciele
VIII 3-4 czerwca 2005	504
+ nauczyciele
dyr. Daniel Han
odsłonięto tablicę pamiątkową
wydano Jednodniówkę
dyr. F. Swistowski
odznaczono szkołę medalem KEN
nadano szkole imię Gen. Waltera
wybito srebrny i brązowy medal gen. Walte¬
ra
odsłonięto tablicę pamiątkową
wydano Jednodniówkę
dyr. F. Swistowski
ukoronowano orła na sztandarze
nadano szkole imię E. Stobnickiego
odznaczono szkołę medalami za:
Zasługi dla woj. Chełmskiego
Zasługi dla Kombinatu Cementowego
odsłonięto tablicę pamiątkową
wybito medal pamiątkowy Zjazdu
wydano Jednodniówkę
dyr. Z. Mikulski
wręczono szkole nowy sztandar
odsłonięto tablicę pamiątkową
wydano Jednodniówkę
dyr. W. Wołoszyn
odsłonięto tablicę pamiątkową
wydano Historię Szkoły
wydano Jednodniówkę
dyr. W. Wołoszyn
odsłonięto tablicę pamiątkową
otwarto Salę Historii Szkoły
wmurowano tablicę na budynku szkoły
nadano imię E. Stobnickiego auli w PWSZ
wydano Jednodniówkę
wydano Poczet dyrektorów i nauczycieli
Chełmskiej Szkoły Technicznej	
Pamiątki i symbole szkolne
Sztandary szkoły
Najważniejszym symbolem i znakiem szczególnym szkoły jest jej sztandar.
W historii szkoły znane są trzy sztandary szkolne i dwa harcerskie.
Pierwszy sztandar szkolny wykonała żona Ewarysta Stobnickiego. Poświęce¬
nie i wręczenie sztandaru odbyło się 29 kwietnia 1928 r. W roku 1939 sztandar
366
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
szkolny i harcerski, zabezpieczone w stalowej rurze, zostały wywiezione w
okolice Dubienki, i zakopane poza linią Bugu.
Drugi sztandar został wręczony podczas II Zjazdu Absolwentów 18 czerwca
1960 r. W dniu 16 czerwca 1995 r. dyrektorzy szkoły; Tadeusz Ignatowicz, Jan
Rabę, Franciszek Swistowski i Zbigniew Mikułski w obecności uczestników VI
Zjazdu, nauczycieli, młodzieży i rodziców pożegnali sztandar, i odprowadzili
go do Sali Historii.
Trzeci sztandar ufundowany został przez absolwenta szkoły', pierw'szego
sztandarowego z roku 1960, Edmunda Jaroszewicza - 16 czerwca 1995 r., w
pierwszym dniu VI Zjazdu. Na sztandarze umieszczone jest godło szkoły.
Sztandary harcerskie - opis w rozdziale - Harcerstwo
Godło na budynku szkoły.
W szkole kolejowej za godło uznać nałeży znak widoczny na budynku
szkoły: „Kotwica skrzyżowana z toporem”. Trudno ustalić, jakie godło posiada¬
ła szkoła w latach międzywojennych, i do roku 1960. Od 1960 r. godło szkoły
to: „Koło zębate, wewnątrz którego widnieje otwarta księga z rysunkiem ekierki
i cyrkla kreślarskiego”. W roku 1995 godło uzupełniono elementem klawiatury
komputera.
Medale pamiątkowe
Pierwszy - srebrny i brązowy wybity został w Mennicy Państwowej w łOO
rocznicę szkoły i nadania jej imienia gen. Waltera. Drugi wykonany w „Prod-
rem Gdańsk”, którym kierował absolwent Edmund Jarosiewicz, wydano z oka¬
zji V Zjazdu Absolwentów. Na IV Zjazd wykonane zostały pamiątkowe pro¬
porczyki.
Do pamiątek zaliczyć należy tarcze szkolne. Po wojnie do 1951 r. uczniowie
nosili własnoręcznie wykonywane tarcze z numerem 131, później ulegały one
modyfikacji (wzory w Sali Historii i publikacjach o szkole). W różnych okre¬
sach nauki uczniowie nosili mundurki, czapki i tarcze. Symbole szkolne - tar¬
367
Franciszek Swistowski
cza, czapka, mundurek - poza wyróżnieniem sztubaka z ogółu zbiorowości
danego środowiska, przynależnością do określonej grupy, stanowiły pewien
wymóg okreśłonych zachowań i postępowania. Uczeń noszący owe insygnia
traktowany był poważnie i z szacunkiem przez nauczycieli i otoczenie. A dziś?
Ogromnie wartościowym dokumentem dziejów szkoły, jej pracy dydaktycz¬
nej i wychowawczej są tabłice (tabłeau) upamiętniające okresy nauki w różnych
typach szkół i specjalnościach, wizerunki dyrektorów, nauczycieli i uczniów -
maturzystów.
Teksty na tablicach pamiątkowych wmurowanych
z OKAZJI Zjazdów Absolwentów
Tablica 1. II Zjazd Absolwentów 17 czerwca 1960 r.
PAMI�?CI
PROFESORÓW I WYCHOWANKÓW
PA�?STWOWEJ SZKO�?Y RZEMIEŚLNICZEJ
I GIMNAZJUM MECHANICZNEGO
W CHE�?MIE
POLEG�?YM NA POLACH BITEW
ZAMORDOWANYCH W OBOZACH
W LATACH WOJNY 1939-1945
Tablica 2. III Zjazd Absolwentów 6 czerwca 1969 r.
DLA UCZCZENIA
1895
XXV-LECIA PRL
UPAMI�?TNIENIA
JUBILEUSZU SZKO�?Y
I
III ZJAZDU ABSOLWENTÓW
TECHNIKUM MECHANICZNEGO
CHE�?M 6 CZERWCA 1969
Tablica 3. Z okazji obchodów 100-lecia szkoły
W SETNĄ ROCZNIC�?
ISTNIENIA SZKO�?Y
TECHNICZNEJ W CHE�?MIE
ZESPÓ�? SZKÓ�? MECHANICZNYCH
OTRZYMA�? IMI�?
GENERA�?A WALTERA
CHE�?M dn. 15.06.1979
368
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Tablica 4. Z okazji V Zjazdu 15 czerwca 1990 r. na pamiątkę nadania szkole
imienia Ewarysta Stobnickiego.
I.	EWARYST STOBNICKI
1886-1966
NAUCZYCIEL I DYREKTOR W LATACH 1921-1957
WIELKI PATRIOTA
WSPANIA�?Y WYCHOWAWCA I PEDAGOG
KOCHA�? M�?ODZIEŻ I JEJ POŚWI�?CI�? ŻYCIE
WDZI�?CZNI WYCHOWANKOWIE
UCZESTNICY V ZJAZDU ABSOLWENTÓW
CZERWIEC 1990
Dziś tablica znajduje się w auli jego imienia w Państwowej Wyższej
Szkole Zawodowej w Chełmie.
Tablica 5. Z okazji VI Zjazdu
II.	DLA UPAMI�?TNIENIA
VI ZJAZDU ABSOLWENTÓW
W ZESPOLE SZKÓ�? MECHANICZNYCH
im. EWARYSTA STOBNICKIEGO
UCZESTNICY
Chełm 16-17 czerwca 1995
Tablica 6. Z okazji VII Zjazdu
III.
>-
NA PAMIĄTK�?
C/3
<
1—
LL�?
VII ZJAZDU
N
ABSOLWENTÓW
O
CHE�?M
<
0.
9-10 CZERWCA 2000
CJ
O TOBIE
369
Franciszek Swistowski
W czasie VIII Zjazdu 3 czerwca 2005 r. odsłonięto trzy tablice.
IV.
ZJAZD
ABSOLWENTÓW
SZKO�?Y TECHNICZNEJ
W CHE�?MIE
CZERWIEC 2005
1878-2005
V.	W TYM BUDYNKU
od 1895 r. mieściła się
CHE�?MSKA SZKO�?A TECHNICZNA
założona w 1878 r.
TECHNICZNA SZKO�?A KOLEJOWA
PA�?STWOWA SZKO�?A RZEMIEŚLNICZA
PA�?STWOWE GIMNAZJUM MECHANICZNE
TECHNICZNA UKRAI�?SKA SZKO�?A ZAW.
POLSKA DOKSZTA�?CAJĄCA SZKO�?A ZAW.
PA�?STWOWE GIMNAZJUM I LICEUM MECH.
TECHNIKUM MECHANICZNE
ZESPÓ�? SZKÓ�? ZAWODOWYCH NR 3
ZESPÓ�? SZKÓ�? MECHANICZNYCH
INSTYTUT NAUK TECHNICZNYCH PWSZ
VI.	CHE�?M 2006
1895-1915
1919-1938
1938-1939
1940-1943
1942-1943
1944-1951
1951-1973
1973-1976
1976-2006
2003
ABSOLWENCI
NAUCZYCIELE
RODZICE
VII.	KRZYZ HARCERSKI
Trzecia Męska Drużyna harcerska im. Jana Kilińskiego została założona 17
kwietnia 1921 r. przy Państwowej Szkole Rzemieślniczej w Chełmie. Pierwszym
drużynowym „Trójki” był dh Jan Czerwiński, a następnie dh dh Kister, Wojtyś,
Ciszewski, Marczuk. Od 1932 r. Piskorski, J. Ciechan, M. Pilarski, St. Syczuk. Po
II wojnie światowej od 1945 r. pierwszym drużynowym był Adam Szelągowski -
HO, partyzant AK, a następnie Kazimierz Kubik, a do czasu rozwiązania ZHP
przez władze PRL w 1949 r. Ryszard Dudziński - HO.„Trójka” była największą
organizacją w szkole i w mieście, bardzo prężną i zdyscyplinowaną. Liczyła 48
harcerzy w 5-ciu zastępach „Lwów”, „Orłów”, „�?iedżwiedzi”, „Sokołów” i „Ry¬
siów”.Honorem każdego harcerza było przestrzeganie prawa harcerskiego opar¬
tego na ideałach: Ojczyzna, Nauka, Cnota.
CZUWAJ
370
Zamknięta historia chełmskiej szkoły technicznej
Tablicę pamiątkowa opracował na VIII Zjazd Absolwentów
w czerwcu 2005 Ryszard Dudziński, Krzyż - Tadeusz Gryciuk,
Ufundowali harcerze „3”.
Tablica upamiętniająca spotkanie w 50 rocznicę matury.
I SPOTKANIE KOLEŻE�?SKIE PIERWSZYCH ABSOLWENTÓW
PA�?STWOWEGO GIMNAZJUM I LICEUM MECHANICZNEGO
W CHE�?MIE Z ROKU 1950-51-52
„Tyle lat już upłynęło,
jak żegnałem Ciebie szkoło.
Jednak z sercem tu powracam,
i z wdzięcznością chylę czoło.”
CHE�?M 08.06.2001
Patron szkoły
Techniczna Szkoła Kolejowa nosiła imię inż. D. M. Iwanowa do 1915 r. W
czasie IV Zjazdu Absolwentów w 1979 r., w setną rocznicę istnienia szkoły
nadano jej imię gen. Waltera, które nosiła do 1990 r. W czasie V Zjazdu, 15
czerwca 1990 r. imię patrona zmieniono. Na wniosek absolwentów szkole na¬
dano imię jej długoletniego nauczyciela i wielce szanowanego dyrektora Ewa¬
rysta Stobnickiego. W ostatnim roku istnienia szkoły, imię Ewarysta Stobnic-
kiego nadano jednej z auli w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej
w Chełmie, która kontynuuje tradycje i historię Chełmskiej Szkoły Technicznej.
Zakończenie
„Nie sztuką jest pamiętać, sztuką jest nie zapomnieć”. Taki tytuł nosi
artykuł w „Super Tygodniu Chełmskim” z 11-17 lipca 2005 r. napisany po VIII
Zjeździe Absolwentów przez autora opracowania.
Szkoła, o której pamięć woła autor, w ciągu 128 lat swego istnienia i działania
wykształciła ponad 7 tysięcy dobrze przygotowanych fachowców, którzy sta¬
nowili bazę kadr dla rozwijającego się kolejnictwa, rzemiosła i przemysłu.
Szczególnie w Chełmie pamiętne są zakłady rzemieślnicze, nazwiska dyrekto¬
rów chełmskich zakładów przemysłowych; Cementowni, Winiarni, Kolei,
Agrometu, Huty Mira, KRBPCiW i innych. Absolwenci szkoły kierowali fa¬
brykami w Przemyślu, Świdniku, Lublinie, Kowarach, Elblągu, Wrocławiu,
Gdańsku i wielu innych miastach. Znakomita część podjęła pracę w wojsku i
innych służbach mundurowych. Wielu jest nauczycielami szkół w\ższych i
371
Franciszek Swistowski
średnich. Wielu pracuje w administracji terenowej i państwowej. W grupie ab¬
solwentów są również parlamentarzyści.
Do tej znakomitej zawodowej elity, pracującej również poza granicami kraju,
w pierwszym dniu VITI Zjazdu kierowano serdeczne życzenia i podziękowania.
A oto wyjątki życzeń: „...Szczególne życzenia kierujmy do Państwa Absolwen¬
tów, którzy jak „zbożowe łany” wyrośli z „ziarna siewnego” najznamienitszej
chełmskiej szkoły zawodowej, jaką jest Zespół Szkół Mechanicznych im. E.
Stobnickiego w Chełmie. Życzymy Państwu wielu powodów do satysfakcji w
pracy zawodowej, abyście na ścieżkach swojego posłannictwa byli żywym do¬
wodem niedaremnego trudu swoich zacnych Profesorów”.
Niech wspomnienie o szkole pozostanie we wdzięcznej pamięci tysięcy jej
absolwentów, bo to oni tworzyli jej historię.
1 września 2005 r. po raz ostatni zabrzmiał dzwonek obwieszczający rozpo¬
częcie ostatniego roku pracy szkoły. Od 1 września 2005 r. szkołą kieruje,
pierwsza w jej historii kobieta, mgr Teresa Chyła.
Na podstawie Uchwały nr XVI/170/04 Rady Miejskiej w Chełmie z dnia 16
lutego 2004 r. w sprawie „zamiaru likwidacji szkół wchodzących w skład Ze¬
społu Szkół Mechanicznych w Chełmie i rozwiązania zespołu” - baza szkoły
została przekazana Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Chełmie. Prze¬
kazanie budynków szkoły (szkoła, internat, kuźnia, sala gimnastyczna, budynek
administracyjny - dawne mieszkanie dyrektorów), nastąpiło 9 stycznia 2004 r.
Przejęte budynki i działka szkolna przeszły kapitalny remont i zostały przysto¬
sowane dla potrzeb uczelni. Na posesji szkolnej budowany jest 4-
kondygnacyjny gmach matematyki i informatyki.
Zakończenie pracy dydaktyczno-wychowawczej Zespohi Szkół Mechanicz¬
nych im. Ewarysta Stobnickiego w Chełmie zaakcentowano wybiciem medalu
pamiątkowego „POŻEGNANIE SZTANDARU SZKO�?Y”. Na awersie medalu
widnieje godło szkoły, a na rewersie fronton budynku szkoły „od ul. Poczto¬
wej”. Medal będzie wręczany 28 kwietnia 2006 r. podczas ostatniej szkolnej
uroczystości. Wykonawcą medalu jest Jerzy Kierski.
372